آق مسجد

آق مسجد (سیمفروپل)، شهر و مرکز اداری ایالت کریمه در جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین، بر کرانۀ رود سالگیر در 64 کیلومتری شمال شرقی بندر سواستوپل 000‘249 نفر جمعیت (سرشماری 1390ق / 1970م) و طول شرقی°34 و´3 و عرض شمالی°44 و ´58. جمعیت آن ترکیبی از ترک و روس و تاتار است. آق مسجد (در تلفظ محلی «آق مچت») کلمه‎ای ترکی و به معنی «مسجد سفید» است. این شهر گاهی به سبب سکونت ولیعهدِ خانانِ تاتار «سلطان سرا» نامیده می‎شد. شهر در دشت رسوبی واقع شده که رود سالگیر آن را مشروب می‎کند.

سابقۂ تاریخی

آق مسجد در سدۀ 9ق / 15م در محل دژِ موسوم به کرمنچیک به دست خانهای تاتارِ مسلمانِ کریمه ساخته شد. کاخ ولیعهدِ آنان کالغای در حومۀ شهر بود و مسجدی به نام مَنْگیلی گیرای در آن وجود داشت. اهمیت تاریخی آق مسجد بیشتر مرهون خرابه‎های شهر قدیمی نئاپلیس است که مرکز حکومت اسکیتها بوده است. قلعۀ قدیمی آن (نئاپلیس) توسط یکی از شاهان اسکیت به نام اسکیلوروس برای پیشگیری از تهاجمهای احتمالی اقوام وحشی ساخته شد. آق مسجد را روسها در 1149ق / 1736م پس از تصرف آتش زدند و شهر تازه سیمفروپل را در 1199ق / 1784م پس از الحاق ناحیۀ کریمه به کشورشان، در مجاورت خرابه‎های آق مسجد، که مهاجرنشین تاتارها بود، بنا کردند. اما ترکهای ساکن شهر از به کار بردن این نام خودداری می‎کردند. اندکی بعد شهر به عنوان مرکز بخش تاوریدا انتخاب گردید. این شهر در ربیع‎الثانی 1336ق /  ژانویۀ 1918م به تصرف انقلابیون روسیه درآمد و از 1340 تا 1365ق / 1921 تا 1945م پایتخت جمهوری سوسیالیستی کریمه بود. در طی جنگ جهانی دوم مدت کوتاهی از 3 ذیقعدۀ 1362ق /  اول نوامبر 1943م تا 19 ربیع‎الثانی 1363ق / 13 آوریل 1944م در اشغال نیروهای آلمان نازی بود.

وضع کنونی

این شهر پس از جنگ جهانی دوم احیا و صنایع آن بازسازی شد و گسترش یافت و شهر به یک مرکز عمدۀ صنایع تبدیل گردید و با اتصال به شبکۀ راه‌آهن سراسری شوروی اهمیت بازرگانی یافت (پیش‌تر نیز از 1291ق / 1874م راه‌آهن سواستوپول از آن می‎گذشت). سیمفروپل دارای رشته‎های مختلف صنعت در زمینۀ مواد غذایی و شیمیایی و نیز صنایع سبک و سنگین است و مراکز تولید آن به ساخت ماشین و لوازم برقی، تلویزیون، قطعات یدکی، ماشین‎آلات کشاورزی و تهیۀ انواع مواد غذایی مانند عصاره‎های روغنی، کنسرو،
گوشت و لبنیات و نیز تولید پوشاکیها و انواع پارچه‎ها و کالاهای چرمی و کفش مشغول است. محصولات کشاورزی آنجا تنباکو، توتون، پنبه و انگور است. این شهر دارای 3 مؤسسۀ آموزش عالی از آن جمله دانشگاه سیمفروپل و 9 دبیرستان تخصصی شامل آموزشگاههای فنی حمل و نقل (راه‌آهن و کامیونها) و تهیه و عرضۀ مواد غذایی است. فرودگاه و ایستگاه راه‌آهن و اتوبانهای جدیدی نیز دارد. پس از جنگ جهانی دوم، یک مرکز خدمات اجتماعی، یک پارک و مجموعه‎های مسکونی جدیدی در آن ساخته شد. همچنین تأسیساتی مانند مخزن آب شیرین، کارخانۀ برق دولتی به نام برق منطقه‎ای لنین (در حومۀ آن)، تالار موسیقی، تئاتر عمومی، تئاتر عروسکی، موزۀ هنر، موزۀ فرهنگ و ادبیات محلی، مؤسسۀ تربیت معلم و چند مؤسسۀ پزشکی و کشاورزی و پژوهشی در این شهر دایر شده است. سیمفروپل به سبب نزدیکی به دریای سیاه یکی از مراکز جهانگردی شبه جزیرۀ کریمه است که با تراموا به ساحل جنوبی این شبه جزیره متصل می‎شود.

مآخذ

آریانا؛ آمریکانا؛ اسلام آنسیکلوپدیسی؛ بریتانیکا؛ دانشنامۀ ایران و اسلام؛ دایرةالمعارف بزرگ شوروی، قاموس الاعلام (ترکی).

حسین قره چانلو